Wniosek o zniesienie współwłasności
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. We wniosku o zniesienie współwłasności należy dokładnie określić rzecz mającą ulec podziałowi oraz przedstawić dowody prawa własności.
W toku sprawy o zniesienie współwłasności sąd ma możliwość rozstrzygnięcia wszelkich sporów dotyczących prawa do żądania zniesienia współwłasności oraz prawa własności, a także roszczeń współwłaścicieli związanych z posiadaniem rzeczy. W sytuacji, gdy powstaje spór dotyczący prawa do żądania zniesienia współwłasności lub prawa własności, sąd może podjąć decyzję w formie postanowienia wstępnego.
Od momentu wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności inne postępowania dotyczące spraw powyżej stają się niedopuszczalne. Wszelkie trwające sprawy przechodzą do sądu prowadzącego postępowanie o zniesienie współwłasności. Jednakże, jeśli postępowanie o zniesienie współwłasności zostało wszczęte po wydaniu wyroku, przekazanie sprawy do sądu prowadzącego następuje tylko wtedy, gdy sąd drugiej instancji uchyli wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia. Postępowanie w sprawach, które nie zostały przekazane, zostaje umorzone po zakończeniu postępowania o zniesienie współwłasności.
Zakres badania sądu w sprawie o zniesienie współwłasności
W postępowaniu dotyczącym zniesienia współwłasności sąd ma obowiązek ustalić przedmiot podziału i grono współwłaścicieli. Następnie, poprzez ustalenie możliwego i prawidłowo dopuszczalnego sposobu podziału, wartości wspólnej rzeczy i udziałów poszczególnych współwłaścicieli, sąd dąży do wyjścia ze współwłasności. Wyjątkowo, zgodnie z art. 618 § 1 Kodeksu Prawa Cywilnego, w sprawach dotyczących zniesienia współwłasności, sąd rozstrzyga także spory dotyczące prawa do żądania zniesienia współwłasności i prawo własności, a także wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy, takie jak roszczenia z tytułu korzystania z „ponad udziału”, nakładów na nieruchomość lub wynagrodzenia za zarządzanie [tak: Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie – II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 31 października 2017 r., II Ca 956/15]
Możliwe sposoby zniesienia współwłasności
Każdy ze współwłaścicieli może żądać ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Sposób zniesienia współwłasności – wybór między przyznaniem rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, a zarządzeniem jej sprzedaży – musi być dokonany po uwzględnieniu możliwości spłaty przez współwłaściciela, który otrzymałby rzecz. Sprzedaż rzeczy wspólnej powinna zaś nastąpić w przypadku braku zgody wszystkich współwłaścicieli na nabycie własności i ponoszenie kosztów jej spłaty. To właściciel decyduje, czy rzecz jest mu potrzebna, a nie sąd, dlatego narzucanie własności nie byłoby racjonalne [tak: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 marca 2017 r., II CSK 221/16].
Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Jeśli ustalono dodatkowe wpłaty lub spłaty, sąd określi termin i sposób ich uregulowania, wysokość i termin zapłaty odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W przypadku rozłożenia dodatkowych wpłat i spłat na raty, terminy ich uregulowania razem nie mogą przekroczyć dziesięciu lat. W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może na wniosek dłużnika odroczyć termin zapłaty już wymaganych rat.
Zgodny wniosek o zniesienie współwłasności – zasada orzekania zgodnie z wolą stron przy zniesieniu współwłasności
Przy wyjaśnianiu kwestii zniesienia współwłasności strony mają prawo do ustalenia wspólnego wniosku co do sposobu jej zakończenia, który sąd jest zobowiązany uwzględnić, chyba że proponowany sposób jest niezgodny z przepisami prawa lub narusza zasady współżycia społecznego. Jeśli sąd odmówi zastosowania tej zasady, musi wyjaśnić stronie powody takiej decyzji, co jest istotne dla przebiegu postępowania, ponieważ strony mogą złożyć stosowne wnioski dowodowe odnoszące się do tej sytuacji [tak: Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 czerwca 2017 r., V CSK 570/16]
O zgodnym wniosku, który jest wiążący dla sądu można mówić tylko wówczas, gdy dotyczy on wszystkich istotnych kwestii związanych z tą sprawą, takich jak sposób podziału, wysokość dopłat oraz warunki ich spłaty. Kodeks cywilny nie nakłada szczególnych wymagań co do formy zgodnego wniosku, ale jego zgodność musi być jednoznaczna i niepodważalna – nie może opierać się na domniemaniach ani wnioskach z niejasnych oświadczeń lub zachowań podczas postępowania [tak: Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 marca 2017 r. II CSK 221/16]
Przyjęty przez strony sposób podziału majątku wspólnego, w skład którego wchodzi nieruchomość, nie musi polegać na zgodnym stanowisku co do jej fizycznego podziału, lecz może również polegać na wyrażeniu zgodnego stanowiska co do przyznania prawa własności jednej ze stron albo sprzedaży licytacyjnej [tak: Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 czerwca 2017 r., V CSK 570/16]
Należy przyjąć, że orzekanie w sposób zgodny z wolą zainteresowanych jest regułą, a wskazane wyłączenia stanowią od niej wyjątek. [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 marca 2015 r., IV CSK 400/14]
Zniesienie współwłasności a przepisy o skardze pauliańskiej
Zgoda dłużnika wyrażona w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnej na przyznanie własności rzeczy drugiemu współwłaścicielowi bez ekwiwalentu z jego strony może stanowić przedmiot skargi pauliańskiej [tak: Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 8 października 2015 r., III CZP 56/15]. Wedle Sądu Najwyższego, w takiej sytuacji przedmiotem powództwa określonego w art. 527 § 1 KC może być czynność procesowa dłużnika w postaci zgody wyrażonej w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnej na przyznanie własności rzeczy drugiemu współwłaścicielowi bez ekwiwalentu z jego strony.
Fakt, że sąd dokonał podziału zgodnie z wnioskiem stron nie oznacza jeszcze, że czynność ta jest niemożliwa do poważna w drodze skargi pauliańskiej. Sąd ocenia, czy ugoda jest zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz czy nie jest próbą obejścia prawa (na mocy art. 223 § 1 KPC w związku z art. 203 § 4 KPC i art. 13 § 2 KPC). Jednak kontrola sądu, w którym ugoda jest zawierana, jest ograniczona do okoliczności przedstawionych przez strony i nie obejmuje badania wszystkich możliwych okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na zgodność ugody, a w szczególności na naruszenie praw osób trzecich, które nie są uczestnikami tego postępowania. . [tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach – I Wydział Cywilny z dnia 13 lutego 2014 r., I ACa 1078/13]
Dlatego też – zgodnie z art. 527 § 1 KC – wierzyciel ma prawo zaskarżyć wniosek dłużnika oraz innych uczestników postępowania o podział majątku wspólnego, dział spadku i zniesienie współwłasności, jeśli w wyniku uwzględnienia tego wniosku przedmioty majątkowe objęte podziałem zostały nabyte przez uczestników postępowania, którzy nie są dłużnikami. Termin określony w art. 534 KC rozpoczyna bieg od dnia uprawomocnienia się postanowienia o podziale. [tak: uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZP 41/10]
Stosowanie przepisów o zasadach współżycia społecznego do zniesienia współwłasności rzeczy
Stosowanie art. 5 KC do żądania zniesienia współwłasności nie jest wyłączone jednak może to mieć miejsce w sytuacjach wyjątkowych, skoro współwłasność w częściach ułamkowych ma ze swej istoty charakter tymczasowy [tak: Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 marca 2017 r., II CSK 221/16]
radca prawny, Robert Nogacki, partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec
