Powołanie kuratora dla spółki

Sąd ustanawia  kuratora dla osoby prawnej jeżeli nie może ona być reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu osoby uprawnionej do jej reprezentowania. Kurator podlega nadzorowi sądu, który go ustanowił.

Sytuacja taka zachodzi kiedy np. spółka w ogóle nie ma zarządu albo nastąpiła utrata możliwości kierowania przez zarząd kadłubowy działalnością osoby prawnej lub reprezentowania jej na zewnątrz [tak: uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 40/12].

Kurator zobowiązany jest niezwłocznie podjąć czynności zmierzające do powołania albo uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania, a w razie potrzeby do jej likwidacji.

Sposób powołania kuratora

Kuratora dla osoby prawnej ustanawia sąd rejestrowy, w którego okręgu osoba ta ma lub miała ostatnią siedzibę. Wszczęcie postępowania z urzędu może nastąpić, gdy jest to uzasadnione ważnym interesem społecznym lub bezpieczeństwem obrotu i brak jest możliwości powołania organu uprawnionego do reprezentacji osoby prawnej. Postanowienie jest skuteczne i wykonalne z chwilą jego ogłoszenia, a gdy ogłoszenia nie było, z chwilą jego wydania.

Zakres umocowania kuratora spółki

Do czasu powołania albo uzupełnienia składu organu albo ustanowienia likwidatora kurator reprezentuje osobę prawną oraz prowadzi jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu sądu. Zakres kompetencji kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 KC jest ograniczony do czynności wymienionych powyżej i określonych w postanowieniu sądu o ustanowieniu kuratora [tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 maja 2019 r., I OSK 151/19].

Kurator powinien natychmiast podjąć wszelkie możliwe działania, aby umożliwić osobie prawnej działanie poprzez swoje organy zgodnie z przepisami prawa i statutem. Takie działanie jest wymagane zgodnie z artykułem 38 k.c., jednakże w swoich działaniach kurator nie może zastępować organu tejże osoby prawnej. Przykładowo wskazać należy, ze kurator spółki akcyjnej ustanowiony w celu powołania jej organów nie ma uprawnienia do powołania zarządu, ani nie może zastępować w tym zakresie walnego zgromadzenia ani rady nadzorczej tej spółki. Jego uprawnieniem jest zwołanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia wspólników, celem obsadzenia odpowiednich organów spółki.

Z tych samych przyczyn, przyjmuje się, że kurator, który został ustanowiony zgodnie z przepisami art. 42 k.c., nie jest uprawniony do przejęcia funkcji i zakresu obowiązków likwidatora spółki. Jego zadaniem jest podejmowanie działań w kierunku powołania likwidatora celem przeprowadzenia procesu likwidacji [tak: uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 września 2010 r., III CZP 54/10]

Kurator reprezentuje osobę prawną zgodnie z przepisami o przedstawicielstwie. Reprezentacja oznacza, że przedstawiciel działa w imieniu innej osoby (reprezentowanego) w granicach udzielonego mu upoważnienia, a skutki prawne czynności prawnej nie są skierowane na niego, lecz bezpośrednio na osobę reprezentowaną. Kurator nie może zastępować organów spółki ani reprezentować jej w sprawach, które nie dotyczą czynności wynikających z kodeksu cywilnego. Nie może także składać wniosków w sprawach niezwiązanych z powołaniem organów spółki lub jej likwidacją. Przykładowo, kurator spółki nie ma uprawnienia do złożenia wniosku o stwierdzenie nieważności orzeczenia nacjonalizacyjnego zgodnie z przepisami prawa administracyjnego. [tak: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 lutego 2015 r., I SA/Wa 2354/14]

Pod rygorem nieważności kurator jest obowiązany uzyskać zezwolenie sądu rejestrowego na:

1) nabycie i zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz na dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do czasowego korzystania;

2) nabycie i zbycie oraz obciążanie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości.

Okres na jaki powołany zostaje kurator

Kuratora ustanawia się na okres nieprzekraczający roku. W szczególnie uzasadnionych przypadkach można przedłużać ustanowienie kuratora na czas oznaczony, jeżeli czynności kuratora  nie mogły zostać zakończone przed upływem okresu, na który został ustanowiony.

Jeżeli czynności podjęte przez kuratora nie doprowadziły do powołania lub uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania albo jej likwidacji, występuje on niezwłocznie z wnioskiem do sądu rejestrowego o rozwiązanie osoby prawnej.

Wygaśnięcie umocowania kuratora po ustanowieniu organu spółki

Jeżeli kurator, ustanowiony dla osoby prawnej na podstawie art. 42 § 1 Kodeksu Cywilnego doprowadził do powołania jej organów, osoby uprawnione do reprezentacji tej osoby prawnej mogą zatwierdzić dotychczasowe czynności procesowe kuratora i postępowanie w sprawie z powództwa wytoczonego przez kuratora w imieniu osoby prawnej może być kontynuowane z udziałem organów tej osoby prawnej [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 23 listopada 2012 r., IV CSK 150/12]

Czy kurator ustanowiony dla spółki jest też jej pełnomocnikiem procesowym?

Kurator osoby nieznanej z miejsca pobytu jest uznawany za reprezentanta ustawowego osoby nieobecnej, a nie za jej pełnomocnika procesowego. Jego działania są interpretowane jako działania samej osoby, którą reprezentuje. W związku z tym, nie ma żadnych przeszkód, aby np. wnosił o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego do celów postępowania kasacyjnego.  [tak: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 28 listopada 2017 r., III PK 170/16]

Kurator do doręczeń jako odrębna instytucja

Jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający (art. 146 k.p.c.).

Kurator ustanowiony na podstawie tego przepisu jest instytucją odmienną od kuratora dla osoby prawnej, która nie ma organów. Możliwe jest wystąpienie podstaw do zastosowania obu tych instytucji jednocześnie. Przykładowo, możliwe jest ustanowienie kuratora na podstawie art. 146 k.p.c. w sytuacji, gdy nie ma organów osoby prawnej, o ile w konkretnej sprawie istnieją szczególne okoliczności uzasadniające takie działanie. Jeśli istnieje pilna potrzeba obrony praw tej osoby prawnej w postępowaniu cywilnym, a do czasu powołania kuratora z art. 42 k.c. i rozpoczęcia postępowania likwidacyjnego taka ochrona jest niezbędna, to można ustanowić kuratora do doręczeń dla spółki, która nie ma obecnie organów jej reprezentujących. W takich sytuacjach ustanowienie kuratora przez sąd nie jest naruszeniem przepisów prawa procesowego, nawet jeśli kurator po otrzymaniu zawiadomienia o toczącym się postępowaniu nie zdecydował się przystąpić do sprawy. Taka decyzja nie skutkuje nieważnością postępowania, gdyż celem ustanowienia kuratora jest zapewnienie obrony praw osoby prawnej, w tym przypadku spółki, która nie może być właściwie reprezentowana przez brakujące organy [tak: postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 listopada 2018 r., III UK 14/18].

Należy jednak pamiętać, że taki kurator procesowy nie może zastąpić kuratora powołanego na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Nie można przyjąć, że strona ma zapewnioną właściwą ochronę swoich praw w przypadku całkowitej bierności ustanowionego kuratora, który nie bierze udziału we wszystkich rozprawach i nie składa żadnych stanowisk czy wniosków na piśmie. Jeśli kurator nie podejmuje żadnych działań procesowych w imieniu nieobecnego, taka bezczynność może stanowić podstawę do wniosku o wznowienie postępowania z braku możliwości działania strony zainteresowanej.  [tak: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 28 listopada 2017 r., III PK 170/16]